مشخصات جغرافيايي، طبيعي و سياسي استان قزوين

استان قزوين در نيمه شمالي ايران و با وسعتي در حدود 16هزار کيلومتر مربع کمتر از يک درصد از مساحت کشور را به خود اختصاص داده و بين 48 درجه و 45دقيقه تا 50 درجه و 50 دقيقه طول شرقي و 35 درجه و 37دقيقه تا 36درجه و 45دقيقه عرض شمالي قرار دارد.

استان قزوين از شمال به استانهاي گيلان و مازندران، از غرب به استانهاي همدان و زنجان، از جنوب به استان مرکزي و از شرق با استان تهران محدود مي شود.

اين استان از 20شهر (قزوين، تاکستان، آبيک، بوئين زهرا، اقباليه، محمديه، الوند، اسفرورين، محمودآباد نمونه، خرمدشت، ضيا آباد، آوج، شال، دانسفهان، آبگرم، ارداق، معلم کلايه، رازميان، کوهين و بيدستان) در قالب 5 شهرستان تشکيل شده و داراي 23 بخش، 44دهستان و 1543آبادي است و جمعيت بيش از يک ميليون را در خود جاي داده است.

سلسله جبال البرز مرکزي و کوه هاي رامند خرقان از سه جهت استان را فرا گرفته و دشت پهناور قزوين را دربر گرفته است. اين دشت از شمال به جنوب 75کيلو متر و از شرق به غرب حدود 95کيلومتر است.

ارتفاعات شمال و شمال غرب استان به بيش از 4000 متر و جنوب غربي استان به 2700 متر از سطح دريا مي رسد.

مرتفع ترين قله‌هاي استان سيالان، شاه البرز و خشچال است که حداکثر ارتفاع آن در قله هاي شمالي شاه البرز 4200 متر از سطح دريا است.

محدوده مرکزي و شرق استان را دشت قزوين تشکيل مي دهد که شيب آن از شمال غرب به جنوب شرق امتداد دارد و پست ترين نقطه آن 1130 متر از سطح دريا ارتفاع دارد. کمترين نقطه استان از سطح دريا 300 متر در منطقه طارم سفلي و در کناره هاي درياچه سد سفيد رود واقع شده است.

 

 

پيشينه تاريخي

 

بر اساس اسناد و مدارک موجود قدمت و سابقه تاريخي منطقه قزوين به دوران حکومت مادها، در قرن نهم پيش از ميلاد، مي رسد. در آن زمان، ناحيه کوهستاني جنوب و جنوب غربي قزوين جزئي از قلمرو مادها به شمار مي رفت که همواره مورد تاخت و تاز اقوام و قبايل مختلف، از جمله اقوام آشور و کاسي‌ها، قرار داشت.

بررسي آثار بدست آمده از جنوب دشت قزوين در بخش بوئين زهرا، نشان مي دهد که در اين منطقه در هزاره هاي چهارم و پنجم پيش از ميلاد، زيستگاه جماعت هاي انساني بوده است.

بناي اوليه شهر قزوين را به شاپور معرف به شاپورذوالاکتاف نسبت مي دهند. شاپور شهر قزوين را براي جلوگيري از تهاجمات ديالمه بنا نهاد و در آن دز و استحکامات به وجود آورد و سپاهيان خود را در آن استقرار داد. به مرور زمان، پايگاه نظامي شاپور توسعه يافت و هسته اصلي شهر قزوين به وجود آمد. موقعيت اين شهر همواره به عنوان گذرگاه مهم طبرستان و درياي مازندران (خزر) اهميت فراوان داشت. بعد از حمله اعراب به ايران و آغاز دوره فتوحات اسلامي، براء بن عازب از سرداران معروف عرب در سال 24هجري قمري، قزوين را محاصره کرد. قزوين در دوره اسلامي نيز به پايگاه و مبداء عمليات بعدي لشگريان عرب تبديل شد. در سال 192ھ . ق ››هارون الرشيد‹‹ به قزوين آمد و نسبت به توسعه شهر و ساخت بناي ›› مسجد جامع ›› در آن دور آن اقدام نمود.

ناصر خسرو قبادياني در سفرنامه خود در سال 438ھ . ق شهر قزوين را چنين توصيف کرده است:

... باغستان بسيار داشت، بي ديوار و خار، و هيچ مانعي از دخول در باغات، و قزوين را شهري نيکو ديدم، باروي حصين و کنگره بر آن نهاده و بازارهاي خوب، مگر آن که آب در آن اندک بود و منحصر به کاريزها در زير زمين رئس آن شهر مردي علوي بود.

از اواخر قرن پنجم هجري تا زمان حمله هلاکو به قلعه هاي اسماعيليان، سرزمين قزوين تحت تاثير حوادث مربوط به نهضت اسماعيليان از جمله حسن صباح و جانشينان او قرار داشت و شاهد نبردها و جنگ هاي طولاني ميان سپاه حکومت مرکزي و اسماعيليان بود. در زمان صفويه و در دوران سلطنت شاه طهماسب، با برگزيده شدن قزوين به پايتختي، اين شهر اعتبار بيشتري يافت و آثار وبناهاي متعددي در آن بنا گرديد.

در دوره قاجاريه که تهران به پايتختي انتخاب شد، قزوين به علت استقرار در مسير جاده تهران به اروپا و روسيه، اهميت قابل ملاحظه اي يافت.

با آغاز نهضت مشروطيت، اين شهر، خانه دوم مشرطه خواهان شد و مردمان آن از هيچ کمکي به آزادي خواهان دريغ نکردند.

در اواخر دوره قاجار ›› رضا خان مير پنج ‹‹ با نماينده انگلستان در گراندهتل قزوين ملاقات کرد که طي آن نطفه کودتاي سوم اسفند براي براندازي حکومت قاجاريه بسته شد.